‘Bệnh’ muốn yêu nhưng sợ… bị yêu

‘Bệnh’ muốn yêu nhưng sợ… bị yêu

***

Dạo này mình viết hơi nhiều về chủ đề yêu đương, đây sẽ lại là một bài nữa

Mình đang chuẩn bị nội dung cho vòng tròn chia sẻ của tháng này trong đó sẽ nhắc đến các dạng thức gắn bó (attachment style). Tự dưng mình mới review lại tất cả các mối quan hệ từ gắn bó, thân thiết tới quen thân sơ mình đã gặp trong mấy chục năm, rồi nhận ra là ở từng giai đoạn mình đều đi qua từng đó các mô thức.

Bây giờ làm việc với mọi người mình để ý thấy rằng dạng gắn bó phổ biến nhất mà đa số chúng ta đều đang ở tại đấy là lo âu-tránh né. Biểu hiện thì là kiểu một mặt vừa muốn được yêu, muốn được hiểu, khao khát có kết nối sâu, nhưng mặt khác lại sợ bị yêu, sợ người khác tới quá gần mình.

Mọi người có thấy mình trong đó không?

***

Cho những ai chưa biết tới khái niệm các dạng thức gắn bó (attachment style) thì có bốn mô thức điển hình, đó là:

▪︎ An toàn (secure)

▪︎ Lo âu (anxious)

▪︎ Tránh né (avoidant)

▪︎ Lo âu-tránh né (fearful-avoidant hay disorganized)

Muốn biết mình thuộc dạng thức gắn bó nào thì hãy để ý những khi chúng ta ở trong một mối quan hệ gần gũi thân mật (không nhất thiết phải là yêu đương mà kể cả là bạn bè thân thiết). Hãy xem khi có mâu thuẫn xảy ra thì mình có xu hướng phản ứng và giải quyết mâu thuẫn như thế nào?

Ví dụ biểu hiện của từng mô thức là:

▪︎ Mô thức an toàn (secure type) cảm thấy có thể cởi mở đối thoại, lắng nghe và không đổ lỗi. ‘Mình thấy tổn thương và chúng ta cần nói chuyện để giải quyết các hiểu nhầm’.

▪︎ Mô thức lo âu (anxious type) dễ cảm thấy bất an khi người kia tạo khoảng cách, sợ bị bỏ rơi, dễ suy diễn và dễ có phản ứng cảm xúc mãnh liệt như khóc lóc, giận dỗi, kiểu như: ‘Tại sao anh không nhắn tin lại? Anh hết yêu em rồi đúng không?’

▪︎ Mô thức tránh né (avoidant type) có xu hướng rút lui, tránh né đối thoại, giữ khoảng cách, không thoải mái khi quá gần gũi hoặc phải chia sẻ các cảm xúc sâu, có thể im lặng, biến mất không báo trước. Suy nghĩ sẽ kiểu: ‘Mình cần không gian để suy nghĩ về chuyện này’; ‘Mình không muốn nói về chuyện này bây giờ’.

▪︎ Mô thức lo âu - tránh né (disorganized/fearful avoidant) là kết hợp của hai mô thức trên. Vừa cần sự gần gũi nhưng lại sợ gần gũi, vừa khao khát kết nối nhưng lại sợ tổn thương. Suy nghĩ sẽ kiểu: ‘Mình rất cần người này nhưng nếu họ làm tổn thương mình thì sao? Mình không biết mình thực sự muốn gì nữa.’

Cũng phải nói thêm là kiểu gắn bó của chúng ta trong một mối quan hệ cũng phụ thuộc vào mô thức của đối phương nữa. Ví dụ một người an toàn (secure) gặp một người tránh né thì có thể kéo người tránh né ra khỏi hang (tùy vào mức độ kiên nhẫn!), nhưng nếu cả hai cùng mô-típ tránh né thì kết nối rất dễ đứt vì không có giao tiếp đối thoại thẳng thắn cởi mở, v.v..

***

Phải nói thật là ở cạnh một người vừa lo âu vừa tránh né rất là mệt! (các bạn thuộc type này đừng tự ái nhé huhu. Mình đã từng ở hai phía nên mình hiểu lắm ).

Mà đâu phải chúng ta không biết là mình đang làm đối phương mệt đâu. Chúng ta gửi đi tín hiệu nhiễu: vừa muốn họ đoán ý mình để tự biết khi nào nên vào gần, khi nào nên nói gì; nhưng khi họ vào gần quá thì lại sợ, họ giãn ra thì lại dỗi. Khổ thế đấy!

Mọi người có nghĩ là nếu chúng ta sống ở một thế giới mà con người có thể đọc được hết suy nghĩ của nhau mà không cần nói ra thì sẽ tốt biết mấy không? Trong quá khứ (ở Lemuria) đã từng là vậy đó, mọi giao tiếp thông qua telepathy, dưới dạng suy nghĩ ‘bầy đàn’ (hive mind). Nhưng giờ chúng ta đã cá thể hóa độc lập hóa rồi nên chúng ta phải tự học cách định hình suy nghĩ cho mình.

Vì thế mới dẫn đến nhiều hiểu nhầm từ việc cứ phải đoán ý đối phương, ngại nói ra nhu cầu mong muốn thật, ngại thể hiện tình cảm vì sợ bị từ chối, v.v. Quá nhiều cái ngại cái sợ dẫn đến việc cứ nói đến yêu, đến mở lòng lại làm chúng ta nản!

***

Tâm lý muốn yêu nhưng sợ (bị) yêu của người lo âu-tránh né đến từ nhiều trải nghiệm trong quá khứ về việc đã từng bị bỏ rơi bởi người mình từng tin tưởng nhất, bị kiểm soát, bị không được lắng nghe, không được nhìn nhận như mình thật sự là, v.v. khiến chúng ta định hình tình yêu như là một cái gì đó không an toàn.

Chúng ta muốn hiểu về nó, nhưng cũng bị trigger bởi nhiều cảm giác căng thẳng. Chúng ta coi tình yêu giống như là mối đe dọa, một gánh nặng hoặc một sự trao đổi cho nhận công bằng.

Chúng ta yêu nhưng vẫn giữ khoảng cách. Chúng ta thân mật, rồi lại rút lui.

Mỗi lần ai đó lại gần, bản năng của chúng ta không phải là mở lòng mà là ‘Họ đang muốn gì ở mình? Mình có gì để cho lại họ nhỉ?’, và cứ loay hoay giữa việc đóng/mở, kéo/đẩy, vừa muốn bước hẳn vào, vừa muốn tìm đường thoát.

Nguyên nhân gốc rễ của dạng gắn kết lo âu-tránh né không chỉ là mỗi việc chúng ta sợ bị tổn thương.

Chúng ta sợ mình bị tổn thương vì chúng ta sợ bị nhìn thấy. Một-cách-trần-trụi.

Chúng ta sợ rằng nếu ai đó thật sự thấy được những vết thương, sự yếu đuối, những phần ‘không đáng yêu’ trong mình thì họ sẽ bỏ đi, một lần nữa, như cách mà tất cả những người trước đã từng làm.

Chúng ta mang theo niềm tin rằng:

▪︎ Nếu mình thể hiện con người thật thì mình sẽ không được yêu

▪︎ Không ai chấp nhận mình nếu mình là mình

Chúng ta cứ như chơi trò đuổi bắt: muốn lại gần nhưng lại gửi đi tín hiệu nhiễu là ‘mình không cần, mình độc lập’ nên vô tình lại càng đẩy người khác ra xa.

***

Người lo âu-tránh né rất cần những trải nghiệm tích cực khi ở cạnh một người đủ an toàn để ‘viết đè’ (overwrite) lên những niềm tin cố hữu.

Những trải nghiệm tích cực sẽ dần dần khiến chúng ta tin hơn vào mình. Tin rằng mình cũng xứng đáng được yêu, mình không khó yêu, và mình biết cách yêu lành mạnh. Giống như việc dụ một con hổ ra khỏi hang vậy!

Mối quan hệ nào cũng cần rất rất nhiều sự kiên nhẫn đối thoại từ cả hai phía, mà điều này đối với người tránh né thì lại là một trở ngại lớn. Tuy nhiên, khi chúng ta nhận ra xu hướng bỏ chạy của mình rồi thì câu hỏi thật sự là: liệu chúng ta có yêu người kia đủ nhiều để cho mình, cho mối quan hệ thêm một cơ hội - và học cách ở lại, dù chỉ thêm 5 phút trong một cuộc trò chuyện khó không?

Chúng ta đừng nghĩ là người kia không nhận ra sự cố gắng của mình. Với một người thật sự quan tâm và trân trọng bạn, họ muốn lại gần để hiểu bạn hơn thì chắc chắn họ sẽ nhận ra nỗ lực ấy, dù nhỏ.

Chúng ta đã sống mấy chục năm, loanh quanh mãi trong vòng lặp muốn nhưng lại sợ, hết lo âu rồi lại tránh né, tới giờ đã quá mệt rồi thì còn gì để mất nữa đâu mà không thử cho mình cơ hội được thử yêu-theo-một-cách-khác?

Đúng không nào?

Phương